Materiały źródłowe

IPN BU 1554, t. 48, k. 32-35

Dnia 27.02.1946 r.

Sprawa nr 33/46,

Melnyk Iwan „As”.

Członek Polowej Żandarmerii III-go rejonu

aresztowany przez MO

W Przemyślu.

PROTOKÓŁ

Personalia

Melnyk Iwan ur. 1916 r. we wsi Malawa, powiat Przemyśl, grekokatolik, Ukrainiec, 4 klasy szkoły powszechnej, rolnik, od 15.04.1945 r. członek SKW, od 7.??.1945 r. członek PŻ w III-im rejonie.

Sprawa:

Melnyk Iwan pseudonim „As”, członek SKW i rejonowej PŻ, podczas akcji przesiedleńczej na terenie III-go rejonu samowolnie pozostawił broń, wyjechał razem z przesiedleńcami wsi Malawa na Ukrainę, nie powiadomiwszy o tym czynników organizacyjnych, oraz swoich zwierzchników. Będąc za granicą we wsi Mościska pojechał na forszpan z przesiedleńcami – Polakami, których bolszewicy przesiedlali z okolic Mościsk. Kiedy przyjechał do Przemyśla, rozpoznali go milicjanci z MO Bircza, który w tym czasie byli w Przemyślu i aresztowali go. Aresztowanego przekazali do powiatowej MO w Przemyślu, podając na niego dokładne materiały, co robił będąc na terenie Bircza.

Zeznania:

Akcja przesiedleńcza wsi Malawa powiat Przemyśl rozpoczęła się 5.10.1945 r. Wtedy byłem w PŻ. Moja rodzina razem z ludźmi – przesiedleńcami wyjechała do miasta Bircza. Siostra cioteczna ze wsi Łodzinka przyszła do wsi Lipa, gdzie spotkała się ze mną. Mówiła mi, że była w Birczy i że widziała się z moimi rodzicami, którzy wysłali ją z prośbą, abym ja dołączył do rodziny i razem z nimi wyjechał na Ukrainę. Postanowiłem zrobić to, a pomogła mi w tym moja siostra cioteczna. Z tą myślą, że chcę jechać do USRR, podzieliłem się z moimi przyjaciółmi „Ihor” i „Ryś”. Powiedzieli mi, abym robił tak, jak uważam. Swoje wyposażenie i broń oddałem „Rysiowi” i „Iżowi”, a sam tego dnia udałem się do wsi Łodzina, gdzie miałem czekać na rodzinę, mającą przejeżdżać przez tę wioskę z przesiedleńcami. Do Birczy nie chciałem iść, aby mnie nie aresztowała polska milicja. We wsi Łodzina czekałem na rodzinę przez trzy dni. Przez te dni transport naszej wsi nie przejeżdżał. W tym czasie WP zaczęło przesiedlać wieś Łodzinkę i ja udałem się z wysiedleńcami wsi Łodzinka do Posady Rybotyckiej. Wieś Łodzinka zaraz na drugi dzień wyjechała za granicę. Pozostałem w Rybotyczach aby czekać na swoja wieś, która miała tutaj przejeżdżać. Za dwa dni przejeżdżał transport naszej wsi i ja do niego dołączyłem.

Od ludzi dowiedziałem się, że moja rodzina została zawrócona do wsi Malawa ze względu na to, że byli starzy. Wtedy również ja postanowiłem wrócić, jednak nie miałem takiej możliwości, bo pilnowało nas wojsko. Tego dnia WP wypędzało ludzi z Posady Rybotyckiej na wyjazd i tego samego dnia wyjechaliśmy do wsi Wijśko, które było już za granicą. Transport wsi Malawa, w którym byłem, był konwojowany przez 80 żołnierzy WP. W tym czasie zachowywali się dosyć życzliwie. Za granicą we wsi Wijśko transport przejęła komisja bolszewicka licząca sześć osób z lejtnantem na czele, który był przewodniczącym tej komisji. Bolszewicy na granicy sprawdzali nasze dokumenty i zaświadczenia wydane każdemu przesiedleńcowi. Po sprawdzeniu puszczali za granicę. Rewizji na wozach nie robili. Przeszedłem tak jak pozostali, ponieważ byłem zapisany na liście przesiedleńczej razem z moim bratem Osypem ur. 1913 r., który wyjechał razem z rodziną. Cały transport po sprawdzeniu zakwaterował pod gołym niebem niebem we wsi Wijśko. Bolszewicy nie wpuszczali przesiedleńców do chat. Ludzie żywili się swoimi zapasami zabranymi ze sobą. Następnego dnia transport wyjechał do wsi Niżankowice na stację, na której już wcześniej były wioski: Limna, Cisowa i inne. Tutaj byli rozmieszczeni w obozach na łąkach koło stacji. Przy wysiedleńcach nie było żadnej straży, i tam czekaliśmy cały tydzień na pociąg. W tym czasie dołączyli do nas wysiedleńcy z wsi: Trójca, Jamna, Łodzinka, Bryżawa, Żohatyn i Piątkowa. Dla wysiedleńców przeznaczono 10 wagonów. Odjeżdżali ci przesiedleńcy, którzy wcześniej przyjechali, inni dawali naczelnikowi transportu mało i wódkę, aby szybciej móc wyjechać. Za paszą dla bydła ludzie chodzili po 10 kilometrów. Widząc, że tu trzeba długo czekać na transport, poszliśmy do naczelnika, daliśmy jeden litr wódki, żeby przepisał na papierach na obwód drohobycki. Naczelnik tak zrobił, i kto był przeznaczony do wspomnianego obwodu mógł od razu jechać. Naczelnik przepisał mojego brata Osypa, mnie i Romana Hułyk. Natychmiast wyjechaliśmy w okolice Mościsk, do wsi Łypnyky, gdzie mieszkał mój szwagier Kostećkyj Petro rodem z naszej miejscowości. Zastałem tylko siostrę, bo szwagra bolszewicy aresztowali w 1944 r. We wspomnianej wsi mieszkało 45% Polaków. Zanim upłynął miesiąc mojego pobytu w tej wsi bolszewicy zaczęli wysiedlać Polaków. Wtedy przewodniczący rady wiejskiej wyznaczył mnie na forszpan z przesiedleńcami Polakami. Wiozłem jedną Polkę do Przemyśla. Jechał ze mną wtedy jeszcze jeden gospodarz ze wsi Łypnyky. Pojechałem na forszpan dlatego, że chciałem dostać się z powrotem w swoje strony, a także dlatego że dowiedziałem się od miejscowych ludzi, że NKWD zaczyna interesować się przesiedleńcami.

Kiedy przyjechałem do Przemyśla, poszedłem do swojego wujka Melnyka Iwana, który mieszka na ul. Rzecznej nr 21. U wujka przenocowałem jedną noc. Na drugi dzień rano poszedłem do znajomych ze wsi Malawa, którzy mieszkali w Przemyślu. Idąc drogą spotkałem na ulicy Słowackiego znajomą Polkę, która wiosną 1945 r. uciekła przed banderowcami, która mnie rozpoznała. Szła z nią jeszcze jedna Polka ze wsi Lipa, Sofija Bogacz, która także uciekła przed banderowcami. Wtedy zapytałem wspomniane o ich rodziny, które pozostały we wsi Malawa. Dowiedziałem się od nich, że Polacy postrzelali moich rodziców. (Po drugiej naszej akcji na Birczę WP postrzelało rodziców „Asa” – uwaga śledczego). W czasie rozmowy nie zwróciłem uwagi, że zauważył mnie Kopczak Wołodymyr, Polak ze wsi Bryżawa, będący milicjantem w mieście Bircza. Wspomniany Kopczak wskazał mnie jakimś dwóm osobnikom, ubranym po cywilnemu, którzy zaczęli iść w moim kierunku. Pożegnałem się ze znajomymi Polkami i poszedłem w kierunku przeciwnym.

Odległość pomiędzy mną a dwoma osobnikami wynosiła 30-40 metrów, oni przyśpieszyli kroku i dopędzili mnie. Gdy mnie zatrzymali, zażądali ode mnie dokumentów. Nie miałem przy sobie żądnych dokumentów, oprócz zaświadczenia wydanego przez komisję wysiedleńczą. Po obejrzeniu tego zaświadczenia zabrali mnie. Jeden z nich wyciągnął z kieszeni pistolet, kazał mi iść przed siebie aż na policję. Było to około godziny 11-ej. Zaprowadzili mnie na policję przy ulicy Dworskiego i przekazali komendantowi policji. Jeden z nich powiedział do komendanta „przyprowadziliśmy banderowca”. Komendant kazał zrobić u mnie rewizję, ściągnęli mi pas, i zamknęli mnie do więzienia, mieszczącego się w piwnicach pod policją. Siedziałem tutaj dwie doby. Ze mną siedzieli jeszcze dwaj Polacy; jeden z Przemyśla, drugi z Mościsk. Po dwóch dobach wieczorem wywołał mnie klucznik i zaprowadził na dyżurkę, w której było 10 milicjantów, między nimi rozpoznałem Grodeckiego, zwanego Siwy, ze wsi Lipa, który powiedział do mnie: „już się nasłużyłeś przy SB?, to ty byłeś wspólnikiem przy mordowaniu moich rodziców”. Odpowiedziałem na to, że nie byłem w żadnym SB i nie mordowałem jego rodziców, oraz wypierałem się, że niczego nie wiem i nic nie widziałem. Grodecki wtedy powiedział: „on skurwysyn odebrał mojej matce masło na drodze, gdy szła do mnie”. Powiedziałem, że to nie prawda, pomimo tego, że to jednak była prawda. Grodecki pytał mnie, gdzie jest mój kolega Kaczmarski Emil, który także jest w SB. Odpowiedziałem, że nie wiem, gdzie on jest. W czasie rozmowy z Grodeckim on uderzył mnie dwa razy w twarz.

Komendant wyciągnął papier, spisał krótko personalia, przebieg mojego życia; kim jestem, skąd jestem, co robiłem dotychczas, i skąd się tu wziąłem. Pytał mnie przez 20 minut i kazał klucznikowi mnie zabrać. Gdy klucznik mnie prowadził, na korytarzu czekał na mnie Grodecki z milicjantami, którzy zaczęli mnie bić, bili przez dwie minuty, gdzie popadło. Klucznik zaprowadził mnie w to samo miejsce, gdzie siedziałem. Następnego dnia rano wspomniany klucznik zabrał mnie do zamiatania korytarza i noszenia wody, przy tym pracowałem jedną godzinę. Kiedy szedłem po wodę, na korytarzu stali milicjanci i bili mnie kolbami karabinów. Po skończeniu pracy dali mi w piwnicy jeść. Tego samego dnia koło południa przyszedł do piwnicy klucznik z jakimś dobrze ubranym cywilem, trzymającym w ręku pistolet. On zabrał mnie na drugie piętro, do pokoju, gdzie już siedział jakiś mężczyzna w cywilnym ubraniu. Tutaj spisali moje personalia i krótki życiorys. Pytali mnie, czy byłem u banderowców, odpowiedziałem, że nie. W tym czasie jeden z nich uderzył mnie w twarz. Po 15-minutowym przesłuchaniu drugi cywil odprowadził mnie z powrotem do piwnicy. Na drugi dzień około godziny 8-ej zabrał mnie klucznik do dyżurki, gdzie już był jakiś żołnierz, który mnie natychmiast zakuł w kajdanki. Klucznik powiedział temu żołnierzowi, wręczając mu jakąś opieczętowaną kopertę, żeby mnie i ten list oddał w UBP w Przemyślu.

Wspomniany żołnierz wziął mnie przed siebie i zaprowadził za San na ulicę Krasińskiego nr 6. Koło bramy UBP stał wartownik z PPSZ, który otworzył bramę i weszliśmy do dyżurki, gdzie mnie zaraz rozkuł. W dyżurce siedziałem może pół godziny. Byli tam jeszcze dwaj Polacy ze wsi Koryńce, a mianowicie Furmański Jan i Kaczmar Marek. Ten żołnierz, który mnie przyprowadził, wyszedł. Za pół godziny nadszedł śledczy, którego wołali „Czarny”, dyżurny zameldował, że mnie przyprowadziła milicja z ulicy Dworskiego. Przekazał wszystkie moje papiery Czarnemu, który zaprowadził mnie do innego pokoju i kazał usiąść na krześle koło drzwi. Sam przeglądał papiery które mu przekazali. Zaświadczenie wydane mi przez komisję wysiedleńczą zaraz spalił. Przeglądając papiery widziałem zapisane na mój temat 5 kartek. Pytał mnie, gdzie zostałem zatrzymany. Odpowiedziałem, że w Przemyślu, gdy przyjechałem z Mościsk jako furman. Później pytał, czy byłem przy banderowcach. Odpowiedziałem, że nie. Ten dalej mi mówił, że byłem przy banderowcach, popełniłem morderstwo i odebrałem polskiej kobiecie masło. Wspomnianemu znowu zaprzeczyłem. Wspomniany cywil wyciągnął kartkę, na której coś pisał, po minucie wezwał żołnierza i kazał mnie zabrać. Żołnierz ten zrobił mi rewizję osobistą i odprowadził mnie do piwnicy. Ta piwnica została zbudowana na wzór więzienia i mieściła się pod tym samym budynkiem. Siedziałem w celi nr 4, gdzie już tam był jeden Polak z Żurawicy i drugi Polak z Koniuszy Guła.

Tego samego dnia przyprowadzono do tej samej celi Ukraińca fryzjera Melnyka Myrona z Przemyśla, a potem jeszcze dwóch Polaków, z którymi byłem w dyżurce. Melnyk Myron został aresztowany za nielegalne posiadanie radia. Polacy za przynależność do AK. Guła z Koniuszy za przekroczenie granicy polsko-radzieckiej.

Wyżywienie w UBP było następujące: 30 dkg chleba i pół litra kawy to było śniadanie, obiad pół litra zupy z kaszą i na kolację także zupa. W tej celi siedziałem prawie dwa miesiące i przez cały ten czas nikt mnie nie wzywał na śledztwo. W międzyczasie z mojej celi zabrano tych, co byli ze mną, dali dwóch Polaków z Przemyśla, Miłeckiego i Gana Ludwika za przynależność do AK. W międzyczasie zaczęli nas przesłuchiwać. Polaków dali do ogrzewanych cel, a mnie dali do celi nr 7, gdzie siedzieli sami Ukraińcy: ksiądz z Grąziowej, Koljasa Roman z Jarosławszczyzny oraz Fedak Iwan z Pawłokomy. Wszyscy aresztowani Ukraińcy siedzieli za przynależność do banderowców.

W tej celi siedziałem prawie dwa tygodnie. W tym czasie jeden raz wzywali księdza z Grąziowej na przesłuchanie. Po tygodniu czasu pod siódemką wezwano mnie na śledztwo do tego samego śledczego „Czarnego”, z którym był jeszcze jeden cywil. Czarny zaczął mnie pytać o moją działalność gdy byłem przy banderowcach. Odpowiedziałem, że żadnych banderowców nie znam, i że z nimi nie pracowałem. Śledczy zaczął się na mnie złościć i powiedział, że przedstawi mi świadków, którzy widzieli mnie z karabinem. Odpowiedziałem, że miałem karabin po to, aby się obronić przed bandą. On zapytał, przed jaką bandą? Odpowiedziałem, że w naszych okolicach było wiele wypadków napadu ze strony takich band, które napadły na Pawłokomę, Berezkę i inne. Śledczy pytał, ile było karabinów we wsi Malawa do obrony przed bandami? Odpowiedziałem, że jeden. Pytał, czy we wsi trzymaliśmy warty i kto je pełnił? Podałem następujące osoby: Baczyk Iwan, Wujczyk Iwan, Wujczyk Semen i Baczyk Wołodymyr. Podałem również takich, których we wsi nie ma albo umarli. Na pytanie, kto był komendantem, powiedziałem, że Baczyk Iwan (zmarł).

W międzyczasie śledczy zajrzał do akt i zapytał, kto to jest Ihor. Odpowiedziałem, że nie wiem. Ten mi powiedział, że kłamię i zaczął mnie bić rękojeścią pistoletu w bok. O Ihora pytali mnie prawie jedną godzinę, ja wciąż mówiłem, że takiego nie widziałem i nie znam. Pytał, kto szkolił chłopców we wsi Malawa? Odpowiedziałem, że mnie nie było, byłem w CZA. Śledczy wtedy powiedział, że będę mówił dopiero w sądzie. Po czym zaczął dłuższy czas pisać. Skończywszy pisać przeczytał mi i kazał podpisać. Było tam napisane to wszystko, o co mnie pytali, a ja zaprzeczałem. Nie chciałem podpisać, więc śledczy położył mnie na krzesło, zaczął bić, i pytał, dlaczego nie chcę podpisać. Chociaż protokół nie był zgodny z moimi zeznaniami, jednak musiałem go podpisać.

Po tym przesłuchaniu nie wzywali mnie na przesłuchanie więcej niż jeden tydzień. Po tygodniu czasu pod eskortą zaczęli mnie brać do pracy do magazynu drew i węgla, który był na tym podwórzu. Przez cały czas nosiłem się z myślą aby uciec.

Pewnego dnia wezwali nas wszystkich pięciu z celi do dyżurki, to było 29.01.1946 r. W dyżurce był jeden wojskowy, który rozdzielał, gdzie kto ma iść do pracy. Mnie wyznaczono do rąbania drew na więziennym podwórzu, w magazynie. Dyżurny przekazał mnie wojskowemu na tylnym podwórzu więzienia od strony toru kolejowego. Wartownik przejmujący mnie zaprowadził do magazynu (garaż), gdzie był na kupie węgiel i drewno, tutaj kazał mi rąbać drwa, podając mi siekierę. Z boku stała 10-tonowa waga z odważnikami. Wartownik pochyliwszy się zaczął kłaść odważniki na wagę, żeby zważyć się. Wykorzystałem moment, kiedy wartownik był schylony i nie miał mnie pod obserwacją. Uderzyłem go siekiera w głowę, kiedy ten padł nieprzytomny koło wagi, zacząłem uciekać w kierunku tylnej bramy przez podwórze od strony toru kolejowego. Przebiegłem w tym kierunku może sto metrów, kiedy usłyszałem za sobą na podwórzu więzienia krzyk. Oglądnąłem się, nikt za mną nie biegł, skręciłem w pole poza Winną Górę, gdzie zaszedłem w krzaki i przesiedziałem do wieczora. Te krzaki były oddalone od więzienia około trzech kilometrów.

Wieczorem poza Winną Górą przeszedłem do wsi Ostrów koło Przemyśla. Tutaj zobaczyłem chatę, zastukałem i wszedłem do środka. W chacie było dwoje starych ludzi. Kobieta podała mi mleko i chleb, i po trzy-godzinnym odpoczynku udałem się do wsi Brylińce. We wsi Brylińce spotkałem druha „Stepowego”, któremu opowiedziałem swoje przygody, a ten skierował mnie do prowidnyka O-a, który przesłuchał mnie i kazał iść do domu. Lasami przeszedłem do wsi Limna, a stamtąd potem do Malawy.

Po drodze nikt mnie nie spotkał. Do Malawy przybyłem tej samej nocy. Stąd miałem sam zgłosić się do SB, jednak chłopcy spotkali mnie i doprowadzili do was.

Na tym protokół zakończono.

Przesłuchał”

„Kłym”.